مفهوم حکمرانی شبکه ای شهری
محدثه سادات غضنفری
تعریف مفهوم حکمرانی شبکه ای شهری
در سال‌های اخیر، حکومت‌ها و سیاستگذاران شهری، با مسائل مختلفی اعم از اداره امور محیط زیست، مدیریت منابع، بحرات‌های شهری و غیره رو به رو بودند که با توجه به پیچیدگی آن‌ها در جوامع امروزی ما نیازمند یک شیوه جدیدی از حکمرانی هستیم تا مشکلات مختلفی از قبیل بروکراسی‌های زیاد، سلسله مراتب و غیره حل گردد. [1] با توجه به این مسئله که برنامه ریزی شهری نیازمند سازمان‌های مختلف برای اداره شهر است بنابراین باید از حکمرانی سنتی عبور کرده و با توجه به گسترش علم و فناوری از حکمرانی شبکه‌ای استفاده گردد.[2]
امروزه حکمرانی شبکه‌ای در حال تبدیل شدن به یک پارادایم غالب در حوزه حکمرانی شهری است که بازیگران مختلف در عرصه شهر از بخش دولتی تا خصوصی بتوانند بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند. این نوع از حکمرانی برای جایگزین کردن مدل‌های مدیریت شهری سنتی است و تا حد زیادی با مسائل مدیریتی در ارتباط می‌باشد. [1]
از اوایل دهه 1990 توجه بسیاری از شهرهای دنیا به نقش مهم حکمرانی شبکه‌ای جلب گردید که نوعی چهارچوب تحلیل برای درک بهتر تنظیم روابط بین مسئولین شهری برای مواجهه با مسائل و مشکلات چندوجهی و پیچیده در فرآیند سیاستگذاری است که با ایجاد یک ساختار شبکه‌ای در جهت بهبود مشارکت ذی‌نفعان، ادغام منابع مختلف، بهره‌گیری از توانمندی‌ها و ایجاد یک اقدام جمعی قدم برمی‌دارد. [2]
حکمرانی شبکه‌ای شهری یکی از شیوه‌های مطلوب حکمرانی برای افزایش قابلیت حل مسائل پایدار در زمینه‌های مختلف شهر از جمله اقتصادی، اجتماعی و یا حتی سیاسی و مدیریتی است و زمانی شبکه‌های ظهور پیدا می‌کنند که کنشگران درگیر به یکدیگر وابستگی متقابل داشته باشند و به تنهایی نتوانند موضوعات را حل کنند همانند پروژه‌های شهری که تمامی متخصصان اعم از اقتصاددان، جامعه شناس، شهرساز و غیره باید حضور داشته باشند.[3]
در رابطه با حکمرانی شبکه‌ای یک تعریف مشترک وجود دارد و این است که حکمرانی شبکه‌ای یک ابزار ویژه در اختیار سیاستگذاران است که از طریق آن می‌توانند با مسائل بغرنح رو به رو شود و برای آن پاسخی پیدا کنند؛ حال مسائل بغرنج شامل مشکلاتی می‌گردد که برای حل آنان زمان کمی موجود است، هزینه شکست جهت پاسخ به آن‌ها بالا است، حل آن برای شهروندان بسیار حیاتی است و بازیگران مختلفی برای برطرف کردن آن دخیل هستند. [4]
در مجموع، وجود این نوع حکمرانی در شبکه‌های شهری ما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که مسائل و چالش‌های شهری از یک نوع پیچیدگی خاص برخوردار هستند و تمامی سازمان‌ها، متخصصین و عموم مردم در حل آن دخیل هستند به گونه‌ای که با حذف یکی از آن‌ها پاسخ به چالش‌ها سخت‌تر می‌شود و هزینه‌های بیشتری را در پی دارد.
تاریخچه مفهوم حکمرانی شبکه ای شهری
تاریخچه حکمرانی شبکه‌ای را باید در ظهور ایده «سرمایه‌داری دانش» در دهه‌های 1950 و 1960 مشاهده کرد که شبکه‌ای بودن مبنای اصلی آن را شکل می‌دهد. در سال‌های متنهی به سال 2000، دغدغه علوم سیاسی و مدیریت مفهوم حکمرانی شبکه‌ای را شکل داد که نتیجه تعاملات مختلف سازمان‌ها و بازیگران در اجتماع بود به گونه‌ای که توجه زیادی از افراد نیز در علوم اجتماعی به این مسئله جلب شد. [4]
بازیگران حکمرانی شبکه‌ای شهری
برای آنکه حکمرانی شبکه‌ای شهری بتواند یک برنامه معین را در راستای شبکه هدایت کند بازیگران مختلفی با یکدیگر باید همکاری داشته باشند که اعم از ادارات دولتی، موسسات آموزش عالی مثل دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و انجمن‌ها می‌توانند دخیل باشند. [2] اما در مجموع می‌توان 3 نوع بازیگر را در نظر گرفت:
- شبکه‌های دولتی شامل بازیگران از نهادهای دولتی و نیمه دولتی؛
- شبکه‌های خصوصی که نهادهای خصوصی و غیردولتی را شامل می‌شود همانند NGO ها؛
- شبکه‌های ترکیبی که با مشارکت سازمان‌های دولتی و غیردولتی شکل می‌گیرد.
انواع ساختار حکمرانی شبکه‌ای شهری
با توجه به مطالب بیان شده در راستای بازیگران دخیل در حکمرانی شبکه‌ای شهری می‌توانیم 2 گزینه را در ساختار این نوع حکمرانی در نظر بگیریم:
- ساختار حکمرانی شبکه‌ای واسطه‌ای؛ این نوع ساختار بسیار متمرکز است که یک نوع بازیگر در میان سایر قرار می‌گیرد و به گونه‌ای هماهنگ کننده تعاملات و فعالیت‌های شبکه است. اما واسطه‌ای که در اینجا قرار می‌گیرد ممکن است در نسبت به جامعه خارجی باشد یا سازمانی باشد که درون جامعه است.
- ساختار حکمرانی شبکه‌ای غیرمتمرکز؛ در اینجا تعاملات میان همه بازیگران قرار دارد و تراکم بالاست و مسئولیت‌های زیادی بین سازمان‌های مختلف تقسیم شده است. [2]
جمع بندی
| تعریف مفهوم | سازمان‌های مختلف، حکمرانی سنتی، تنظیم روابط بین مسئولین شهری، وابستگی متقابل، ابزار ویژه |
| تاریخچه | دهه 1990، «سرمایه‌داری دانش»، دغدغه علوم سیاسی و مدیریت، علوم اجتماعی. |
| بازیگران اصلی | شبکه‌های دولتی، شبکه‌های خصوصی، شبکه‌های ترکیبی. |
| انواع ساختار | ساختار حکمرانی شبکه‌ای واسطه‌ای و ساختار حکمرانی شبکه‌ای غیرمتمرکز. |
منابع و پانویس
[1] منوریان، ع. نرگسیان، ع. حسینی مکارم، ع. (1398). طراحی مدل حکمرانی شبکه‌ای در شهرداری تهران. فصلنامه علمی اقتصاد و مدیریت شهری. صفحات 123-109.
[2] قیطاسی وند، ف. (1402). چالش‌های خط مشی گذاری حمل و نقل عمومی شهر تهران در حکمرانی شبکه‌ای مبتنی بر رویکرد تحلیل مضمون. مجله بهبود مدیریت. دوره 17. شماره 3. صفحات 100-72.
[3] خوشحال، ف. (1402). شناسایی عوامل موثر بر استقرار اثربخشی حکمرانی شبکه‌ای. سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، فرهنگ و هنر.
[4] خواجه نائینی، ع. (1394). درآمدی بر مفهوم حکمرانی شبکه‌ای؛ مطلوبیت‌ها و چالش‌ها. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین المللی. سال ششم. شماره 39. صفحات 155-122.
