توسعه فضاهی شهری مناسب کودکان با تأکید بر طراحی خیابان
سحر امامی راد
امروزه با گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، توجه به نیازهای کودکان در فضاهای شهری به یکی از مهمترین چالش‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری تبدیل شده است. انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و محیط‌های فیزیکی و اجتماعی شهرها تأثیر قابل‌توجهی بر شخصیت و رشد او دارند. این تأثیر در دوران کودکی و نوجوانی، که دوره رشد سریع جسمی و ذهنی است، اهمیت بیشتری می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که در شرایط شهری با کیفیت پایین زندگی می‌کنند، با اثرات نامطلوب جسمی، ذهنی و شناختی مواجه می‌شوند.
اهمیت و ضرورت توجه به فضاهای شهری مناسب کودکان
متأسفانه اغلب فضاهای شهری موجود فاقد کیفیات و استانداردهای لازم برای استفاده کودکان و نوجوانان است که این امر موجب کاهش حس تعلق خاطر و احساس آرامش در آنها می‌شود. این در حالی است که کودکان به عنوان آینده‌سازان جامعه، نیازمند محیط‌هایی هستند که علاوه بر تأمین ایمنی و امنیت، زمینه رشد اجتماعی و شناختی آنها را نیز فراهم کند. ایجاد چنین فضاهایی مستلزم شناخت دقیق نیازهای کودکان و برنامه‌ریزی جامع شهری است.
تاریخچه و مفهوم شهر دوستدار کودک
مفهوم شهر و فضای شهری دوستدار کودک نخستین بار در کنفرانس Habitat II سازمان ملل در سال 1996 در استانبول مطرح شد. در این کنفرانس تأکید شد که ایجاد بسترهایی برای بهتر زیستن کودکان یکی از مهمترین شاخص‌های یک جامعه سالم است. در سپتامبر 2000، دبیرخانه شهرهای دوستدار کودک در سازمان ملل متحد تأسیس شد و این مفهوم را به عنوان شهرهایی که در آنها حقوق کودکان تأمین و حمایت می‌شود، معرفی کرد. شهرهای دوستدار کودک بر سه محور اصلی حقوق اجتماعی و شهروندی، محیط فیزیکی، و حکمرانی استوار هستند. این شهرها باید دارای مطلوبیت مسکن و فضای زندگی، خدمات اولیه مناسب، احساس تعلق و امنیت، محیط طبیعی و اکولوژیک مناسب، کیفیت شهری و محیطی مطلوب و حکمرانی خوب باشند.
وضعیت موجود و تحلیل چالش‌ها
براساس پیمایش انجام شده با جامعه آماری 50 نفر از شهروندان محلات مختلف، مشکلات متعددی در زمینه فضاهای شهری دوستدار کودک شناسایی شده است. نتایج این پیمایش نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد پاسخ‌دهندگان از وضعیت حمل‌ونقل عمومی ناراضی هستند و حدود 60 درصد معتقدند فضاهای بازی و تفریح کودکان در محلات کم یا خیلی کم است. همچنین اکثریت قریب به اتفاق پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری مخصوص کودکان در محله آنها وجود ندارد و تنها درصد کمی معتقدند که ایمنی و امنیت در فضاهای عمومی برای کودکان در حد مطلوب است.
راهکارهای جامع برای بهبود وضعیت
برای ایجاد خیابان‌های دوستدار کودک، پنج راهکار اصلی پیشنهاد می‌شود. نخست، توسعه محیط‌های طبیعی و فضاهای سبز که شامل افزایش درختکاری در حاشیه خیابان‌ها، محافظت و توسعه فضاهای سبز موجود، و ایجاد باغچه‌های کوچک و فضاهای سبز قابل دسترس است. دوم، تأمین ایمنی و امنیت از طریق نصب تابلوها و چراغ‌های هشداردهنده، ایجاد سرعت‌گیرهای استاندارد، و به‌کارگیری نیروهای نظارتی است. سوم، ایجاد مسیرهای عبوری مخصوص با طراحی پیاده‌روهای عریض، نصب نرده‌های ایمنی، و ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری است. چهارم، طراحی فضاهای تعاملی و آموزشی شامل ایجاد فضاهای چندمنظوره و مشارکت دادن کودکان در طراحی فضاها است. پنجم، حفظ پاکیزگی و بهداشت محیط از طریق نصب امکانات بهداشتی مناسب و آموزش شهروندان است.
ملاحظات اجرایی و نتیجه‌گیری
برای اجرای موفق این راهکارها، مشارکت تمامی ذینفعان شامل شهرداری‌ها، طراحان شهری، والدین و کودکان ضروری است. همچنین توجه به انعطاف‌پذیری طرح‌ها، پایش و ارزیابی مستمر، آموزش و فرهنگ‌سازی، و تأمین منابع مالی پایدار از اهمیت بالایی برخوردار است. ایجاد خیابان‌های دوستدار کودک یک ضرورت انکارناپذیر در توسعه شهری پایدار است که نه تنها به بهبود کیفیت زندگی کودکان می‌انجامد، بلکه موجب ارتقای سطح زندگی تمام شهروندان می‌شود. این مسیر نیازمند عزم جدی مدیران شهری، مشارکت فعال شهروندان و همکاری متخصصان حوزه‌های مختلف است تا بتوان شهری انسان‌محور و دوستدار کودک ایجاد کرد.
